การพบหารือกับผู้นำอาเซียนและการหารือกับผู้แทนสมัชชารัฐสภาอาเซียน ผู้แทนเยาวชนอาเซียน และสภาที่ปรึกษาธุรกิจอาเซียน เป็นโอกาสที่ดียิ่งที่ครอบครัวอาเซียนของเราจะร่วมมือเพื่อก้าวไปข้างหน้าด้วยกันเพื่อสร้างประชาคมอาเซียนที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลาง ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง และก้าวไปสู่อนาคต ภายใต้กรอบของแนวคิดหลักของการเป็นประธานอาเซียนของไทย “ร่วมมือ ร่วมใจ ก้าวไกล ยั่งยืน” ซึ่งผู้นำทุกท่านให้การสนับสนุนอย่างเต็มที่

การประชุมสุดยอดอาเซียนได้เริ่มขึ้นตั้งแต่วันที่ 22 มิถุนายน โดยมีการประชุมแบบเต็มคณะ และต่อเนื่องมาในช่วงเช้าของวันนี้ ที่มีการประชุมอย่างไม่เป็นทางการ (Retreat) ซึ่งที่ประชุมสุดยอดสนับสนุนการดำเนินการของไทย ในการสร้างความยั่งยืนให้อาเซียนในทุกมิติเพื่อรับมือกับความเปลี่ยนแปลงและความท้าทายต่าง ๆ อาทิ การปฏิวัติอุตสาหกรรม ครั้งที่ 4  การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ  การแข่งขันระหว่างประเทศนอกภูมิภาค เป็นต้น ซึ่งตลอด 5 เดือนที่ผ่านมา อาเซียนได้ดำเนินการตามแนวคิดหลักและก่อให้เกิดความคืบหน้าอย่างต่อเนื่อง โดยเน้นการเสริมสร้างความมั่นคงที่ยั่งยืน การสร้างอาเซียนที่เชื่อมโยงอย่างไร้รอยต่อ และการพัฒนาที่ยั่งยืนเพื่อเพิ่มคุณค่าทางยุทธศาสตร์ให้กับอาเซียน และทำให้เกิดเสถียรภาพและความเจริญรุ่งเรืองในภูมิภาคของเรา ซึ่งเจตนารมณ์ร่วมของผู้นำอาเซียนในเรื่องนี้ได้รับการยืนยันผ่านการรับรองวิสัยทัศน์ผู้นำอาเซียนว่าด้วยความเป็นหุ้นส่วนเพื่อความยั่งยืน

ในการที่จะสร้างภูมิภาคที่ยั่งยืนและปลอดภัยสำหรับประชาชนในทุกสถานการณ์ อาเซียนเห็นพ้องว่าปัญหาขยะทะเลเป็นปัญหาที่สร้างผลกระทบในวงกว้างต่อชีวิตความเป็นอยู่และสุขอนามัยของประชาชน รวมทั้งส่งผลกระทบต่อสัตว์น้ำ และทรัพยากรทางทะเลอื่นๆ ด้วย ที่ประชุมจึงได้รับรองปฏิญญากรุงเทพฯ ว่าด้วยการต่อต้านขยะทะเลในภูมิภาคอาเซียน ที่แสดงเจตนารมณ์ของอาเซียนที่มุ่งมั่นที่จะแก้ไขปัญหาขยะทะเลอย่างจริงจังและยั่งยืน โดยสนับสนุนนวัตกรรม แนวคิด รวมทั้งเสริมสร้างศักยภาพด้านการวิจัย การประยุกต์ใช้ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ และการสนับสนุนการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่าง ๆ โดยจะได้มีการหารือกันอย่างใกล้ชิดในรายละเอียดเกี่ยวกับแนวทางปฏิบัติต่อไป

นอกจากนี้ เพื่อเตรียมการรับมือกับเหตุการณ์ที่ไม่คาดฝันและภัยพิบัติ เช่น เมื่อไม่นานที่ผ่านมาที่กัมพูชาก็ประสบภัยพิบัติจากตึกถล่มมีผู้เสียชีวิตจำนวนหนึ่ง ซึ่งเราได้ร่วมกันแสดงความเสียใจและให้กำลังใจแก่ผู้นำกัมพูชาในการรับมือกับภัยพิบัตินี้ ผู้นำอาเซียนได้ร่วมกันเปิดตัวคลังเก็บสิ่งของช่วยเหลือทางไกลของอาเซียน ภายใต้โครงการ จัดตั้งระบบโลจิสติกส์ฉุกเฉินสำหรับใช้ในกรณีเกิดภัยพิบัติของอาเซียน ที่เรียกกันว่าศูนย์เดลซ่า (DELSA) และดำเนินการยกระดับศูนย์แพทย์ทหารอาเซียนเป็นองค์กรของอาเซียนอย่างเป็นทางการ ซึ่งทั้ง 2 แห่งเป็นที่น่ายินดีที่ได้รับความไว้วางใจให้ตั้งอยู่ที่ประเทศไทย

ที่ประชุมให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างความตระหนักรู้และอัตลักษณ์ของอาเซียนในระดับประชาชนเป็นหนึ่งในวาระการดำเนินงานที่สำคัญของเรา โดยให้ความสำคัญกับคนทุกช่วงวัย ตั้งแต่เด็ก เยาวชน วัยทำงาน จนถึงผู้สูงอายุ ผู้นำอาเซียนได้รับรองแถลงการณ์ผู้นำอาเซียนว่าด้วยปีแห่งวัฒนธรรมอาเซียน ๒๕๖๒ และแม้ว่าจะมีวัฒนธรรมที่แตกต่างกันบ้าง เราก็จะมีการดำเนินการกิจกรรมตลอดทั้งปี รวมถึงการจัดตั้งเครือข่ายสมาคมอาเซียนในประเทศสมาชิกอาเซียนซึ่งเป็นข้อริเริ่มของไทย นอกจากนี้ จะเห็นได้ว่า อาเซียนให้ความสำคัญกับการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ทั้งสมัชชารัฐสภาอาเซียน เยาวชน และภาคธุรกิจ เพื่อสร้างปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันและย้ำความสำคัญของประชาคมอาเซียนที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลางและทุกฝ่ายมีส่วนร่วม และเป็นที่ทราบกันดีว่าอาเซียนมีประชาชนที่แตกต่างกัน ทั้งในระดับความรู้และรายได้ จึงต้องคำนึงว่าทำอย่างไรให้ประชาชนได้ประโยชน์สูงสุด

ที่ประชุมเห็นพ้องกับไทยในการส่งเสริมบทบาทนำของอาเซียนในการดำเนินความสัมพันธ์กับประเทศต่าง ๆ ในภูมิภาค โดยอาเซียนได้ใช้เวลาหารือและจัดทำเอกสารมุมมองของอาเซียนต่อแนวคิดอินโด-แปซิฟิกที่ภาคีภายนอกของอาเซียนเคยเสนอแนวคิดที่แตกต่างกัน อาเซียนจึงได้เสนอมุมมองของอาเซียน โดยเน้นการเสริมสร้างความร่วมมือ ใน 4 สาขาที่สร้างสรรค์และเกิดประโยชน์ร่วมกัน ซึ่งการมีท่าทีร่วมกันของอาเซียนในเรื่องนี้เริ่มขึ้นตั้งแต่ผมได้เสนอให้อาเซียนมีบทบาทที่สำคัญในการเชื่อมโยงมหาสมุทรอินเดียและมหาสมุทรแปซิฟิกในการประชุมอีเอเอส (EAS)ที่ฟิลิปปินส์ เมื่อปลายปี 2560 ในการนี้ ผมขอขอบคุณประธานาธิบดีอินโดนีเซียที่ได้มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนมุมมองของอาเซียนต่อแนวคิดอินโด-แปซิฟิก ซึ่งอาเซียนได้ตกลงกันว่าจะตั้งอยู่บนพื้นฐานหลักการที่เป็นที่ยอมรับ อาทิ ความไว้เนื้อเชื่อใจ การเคารพซึ่งกันและกัน ผลประโยชน์ร่วมกัน ตลอดจนสนับสนุนแนวทางการดำเนินงานที่ตั้งอยู่บนกฎเกณฑ์ รวมทั้งหลักการที่บรรจุอยู่ในสนธิสัญญาไมตรีและความร่วมมือแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หรือ แทค (TAC) อาเซียนเห็นว่า ความร่วมมือในกรอบอินโด-แปซิฟิกจะต้องตั้งบนพื้นฐานของความเป็นแกนกลางของอาเซียน ช่วยสร้าง  การมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย เกื้อกูลกรอบความร่วมมือต่าง ๆ ที่มีอยู่แล้วในภูมิภาคและอนุภูมิภาค และสร้างผลประโยชน์ที่เป็นรูปธรรมแก่ประชาชนเป็นสำคัญนอกจากนั้น ที่ประชุมยังให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจระดับภูมิภาค และเห็นพ้องกับไทยที่จะผลักดันให้การเจรจาอาร์เซ็ป (RCEP) แล้วเสร็จในปีนี้ ซึ่งจะช่วยให้อาเซียนสามารถรับมือกับความเปลี่ยนแปลงและความไม่แน่นอนที่เกิดขึ้นในภูมิภาค โดยเฉพาะผลกระทบจากความตึงเครียดทางการค้า (trade tension) ระหว่างคู่ค้าที่สำคัญของอาเซียน

นอกจากนี้ อาเซียนยินดีกับการมีอาคารสำนักเลขาธิการอาเซียนหลังใหม่ที่กรุงจาการ์ตา ซึ่งพร้อมจะเปิดทำการอย่างเป็นทางการในวันครบรอบการก่อตั้งอาเซียนในวัน 8 สิงหาคม ศกนี้ ซึ่งจะช่วยให้อาเซียนสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

สุดท้ายนี้ ขอแจ้งให้พี่น้องประชาชนอาเซียนทราบว่า วันนี้ผู้นำทั้งหลายได้สนับสนุนให้อาเซียนร่วมมือกันเสนอตัวเป็นเจ้าภาพจัดการแข่งขันบอลโลก หรือ ฟีฟ่าเวิล์ดคัพในปี ถ้าเป็นไปได้  ในโอกาสนี้ จึงขอเชิญชวนให้ประชาชนอาเซียนทุกคนสนับสนุนสมาคมฟุตบอลในแต่ละประเทศสมาชิกเพื่อบรรลุฝันนี้ด้วยกัน

อนึ่งในเรื่องของความขัดแย้งทางการค้า ทราบว่า จะมีการหารือในการประชุมผู้นำ G20 โดยประเทศสมาชิกอาเซียน 4 ประเทศ ได้แก่ไทย สิงคโปร์ เวียดนาม และอินโดนีเซียจะเข้าร่วมประชุมด้วย และโดยที่จะมีผู้นำทั้ง 2 ประเทศสำคัญ เข้าร่วมในเวที G20 จึงคาดว่าจะมีการหารือเด็นดังกล่าว เพื่อคลี่คลายปัญหาเนื่องจากทุกประเทศต่างได้รับผลกระทบ

ในนามของรัฐบาลไทย ผมขอขอบคุณท่านผู้นำทุกท่านที่ให้การสนับสนุนไทยในการเป็นประธานอาเซียนและ การเป็นเจ้าภาพจัดการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 34 และขอบคุณทุกหน่วยงานและประชาชนไทยที่ให้ความสนใจ และความร่วมมือในการเป็นเจ้าภาพจัดการประชุมในครั้งนี้ ทำให้การประชุมครั้งนี้เป็นไปอย่างสมเกียรติ สง่างาม ประสบความสำเร็จด้วยดี และได้รับคำชมเชยทั้งในด้านการต้อนรับ การจัดเลี้ยง การแสดง หรือการควบคุมการประชุม ต่าง ๆ เป็นไปด้วยความเรียบร้อยตามเวลาที่กำหนดทุกประการ นอกจากนี้ ที่ประชุมได้แสดงความยินดีกับประธานาธิบดีอินโดนีเซียที่รับตำแหน่งประธานาธิบดีเป็นวาระที่ 2 และได้แสดงความยินดีกับผมด้วยเช่นกัน ที่จะได้มีการสานต่อ การทำงานในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา และขอบคุณสื่อมวลชนทุกท่านที่ได้ให้ความสนใจติดตามและรายงานข่าวการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งนี้ ซึ่งในเดือนพฤศจิกายน 2562 ไทยจะเป็นเจ้าภาพการประชุมสุดยอดอาเซียนอีกครั้ง โดยจะมีผู้นำจากนอกภูมิภาคเข้าร่วมด้วย

ผมขอเรียนให้ทุกท่านทราบว่า ผู้นำอาเซียนสัญญากันไว้ว่าจะร่วมกันผลักดันความร่วมมือในกรอบอาเซียนให้เกิดผลที่เป็นรูปธรรม ผมย้ำในทุกวาระว่า ควรมีการจัดทำแผนงานในการดำเนินการและจัดลำดับความเร่งด่วนของประเด็นต่าง ๆ หลายเรื่องต้องดำเนินการไปพร้อม ๆ กัน และหลายเรื่องต้องดำเนินการเป็นขั้นเป็นตอน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นต้องดำเนินการให้เร็วที่สุด เพื่อให้อาเซียนของเราแข็งแกร่งด้วยความร่วมมือระหว่างกัน หากเราเผชิญกับสถานการณ์ใดสถานการณ์หนึ่งเพียงลำพัง เราไม่สามารถจะแก้ไขปัญหาได้ และในขณะเดียวกันก็ต้องสร้างความเข้มแข็ง เพิ่มศักยภาพของอาเซียน เพราะเราเป็นประเทศเล็ก ๆ รวมกัน ทุกประเทศก็ได้ร่วมมือกันและแสดงความคิดเห็นที่เป็นประโยชน์ ทั้งในส่วนที่เกี่ยวกับภัยคุกคามด้านความมั่นคงรูปแบบเก่าและรูปแบบใหม่ ภัยคุกคามทางไซเบอร์ และปัญหาเรื่อง hate speech และ social media โดยต้องระมัดระวังเรื่องการละเมิดสิทธิมนุษยชน ต้องมีกฎหมายและกฎกติกาในการบริหารจัดการ รวมทั้งต้องหารือแนวทางร่วมกันเพื่อให้เกิดความเข้าใจระหว่างคนรุ่นใหม่และคนรุ่นเก่า ว่าการเปลี่ยนแปลงต้องใช้เวลา หากเสริมสร้างความเข้มแข็งได้ก็จะช่วยสร้างอำนาจต่อรอง เพราะอาเซียนมีประชากรรวมกันกว่า 650 ล้านคนในปัจจุบัน และ RCEP จะเป็นเครื่องมือสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจของเรา อีกประการหนึ่ง ผมได้หารือกับมิตรประเทศในอาเซียนเกี่ยวกับปัญหาด้านผลิตผลทางการเกษตร เช่นเรื่องยางพารา ปาล์มน้ำมัน โดยผู้นำ 3 ประเทศที่เป็นผู้ผลิตรายใหญ่รับปากว่า จะหารือกันอีกครั้งหนึ่ง ให้เกิดความชัดเจนเกี่ยวกับมาตรฐานที่จะใช้แก้ไขปัญหาเหล่านี้ อาทิ การซื้อขายในตลาดล่วงหน้า เรื่องของพลังงานก็เช่นเดียวกัน เราควรเน้นเรื่องพลังงานสีเขียว รวมถึงการบริหารจัดการจัดขยะ

การประชุมครั้งนี้จึงเป็นประโยชน์สำหรับประเทศไทยและประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งทุกคนให้เกียรติประเทศไทยและมีความชื่นชมยินดีที่ได้เดินทางมาประเทศไทย อีกทั้งภรรยาของผู้นำได้เดินทางไปดูพิพิธภัณฑ์เก็บเรือพระราชพิธีและชมการแสดงตัวอย่างการเห่เรือ บรรดาผู้นำแสดงความยินดีต่อพระราชพิธีบรมราชภิเษก รวมทั้งชื่นชมความก้าวหน้าของประเทศที่ที่เห็นการเปลี่ยนแปลงทุกครั้งที่ได้เดินทางมาเยือน จึงเป็นสิ่งที่เราควรจะภาคภูมิใจ โลกกำลังเดินหน้าไปสู่ยุคดิจิทัล ทุกประเทศจึงต้องทำความเข้าใจซึ่งกันและกันเพื่อก้าวไปด้วยกันได้

ขอขอบคุณและภูมิใจแทนทุกคนที่มีส่วนร่วมในการจัดการประชุมครั้งนี้ ผมมุ่งมั่นที่จะปฏิบัติหน้าที่ให้ดีที่สุดเพื่อให้เกิดความคืบหน้าในส่วนของการเดินหน้าไปสู่ประชาธิปไตย ทุกประเทศสนับสนุนและผมได้ให้ความั่นใจว่าภายในเดือนหน้าจะสามารถตั้งรัฐบาลได้ด้วยความเรียบร้อย ประเทศต่าง ๆ ไม่ได้แสดงความห่วงกังวล ดังนั้น จึงเป็นสิ่งที่คนไทยจะต้องทำความเข้าใจร่วมกัน ลดปัญหาภายในประเทศให้ได้ และเดินหน้าไปร่วมกันให้ได้

ผมขอสรุปเพียงเท่านี้ เพื่อให้ทุกท่านได้เห็นภาพใหญ่และเห็นความก้าวหน้าการประชุมสุดยอดอาเซียน ซึ่งเป็นการประชุมใหญ่ครั้งแรกในรอบ 5 เดือนของการเป็นประธานอาเซียน และเหลือระยะเวลาเตรียมการไปสู่การประชุมสุดยอดในเดือนพฤศจิกายน ซึ่งจะมีประเทศมหาอำนาจมาร่วมด้วยในฐานะประเทศคู่เจรจา หวังเป็นอย่างยิ่งว่า ประชาชนรัฐบาล และทุกภาคส่วนจะร่วมมือเพื่อความก้าวไกลและยั่งยืนต่อไป รวมทั้งปลุกดีเอ็นเออาเซียนเพื่อก้าวข้ามความขัดแย้งให้ได้ ประเด็นที่ยังเป็นปัญหาต้องมีการหารือกันต่อไป โดยกระทรวงการต่างประเทศเป็นหน่วยงานหลัก และในช่วงการประชุมสุดยอดปลายปีก็จะมีการสรุปความก้าวหน้าในการเป็นประธานอาเซียน จะมีการรับรองเอกสารผลลัพธ์สำคัญเพื่อแปรเจตนารมณ์ทางการเมืองของผู้นำไปสู่นโยบายและการปฏิบัติ โดยเฉพาะการผลักดันการเจรจา RCEP ให้แล้วเสร็จในปีนี้ ขอขอบคุณอีกครั้ง และรายการต่อไปจะมีการประชุม IMT-GT ซึ่งจะมีประเด็นต่าง ๆ ที่น่าสนใจ เช่น โครงสร้างพื้นฐาน ดิจิทัล เมืองอัจฉริยะ ฯลฯ